تاریخچه فرش و تابلو فرش دستباف (2) : فرش پازیریک
فرش معروف پازیریک
در سال 1328 شمسی (1949 میلادی) پروفسور رودنکو قطعه فرش گره داری را که در اصل به عنوان پوشش اسب به کار می رفته است در قبرهای مستور از یخ چادرنشینان صحراگرد در محلی به نام "پازیریک" واقع در هشتاد کیلومتری مرز مغولستان در میان کوه های آلتائی کشف می کند. این فرش که قدمت آن به 2500 سال قبل می رسد در اندازه های 183*210 سانتی متر و با 3600 گره در دسی متر مربع و با رنگ های متعدد چون سرخ، سبز، آبی، نارنجی و نوعی سبز متمایل به آبی که به رنگ پازیریک معروف است، بافته شده است. تصویرهای حاشیه ی آن با اشکال متداول در دوره ی هخامنشی و نقش های تخت جمشید شباهت فراوان و بدون تردیدی دارند و در زمینه ی مرکزی آن تصاویر ستاره هایی چهار پره ای شبیه شکل های منعکس شده بر روی اشیا کشف شده در لرستان مربوط به این دوره در درون مجموعه ای از قاب ها محصور شده اند. گوزن های شاخ پهن نیز که در آثار باستانی و مشخصا در حجاری های بیستون دیده می شوند در حواشی این فرش به چشم می خورند.
درباره ی سابقه ی تاریخی این فرش با اهمیت که در موزه ی "آرمیتاژ" لنین گراد در محفظه ای خالی از هوا نگهداری می شود، پروفسور رودنکو معتقد است که در زمان مادها و یا پارت های قدیمی بافته شده است. بنابر نظر یکی از پژوهشگران معروف به نام "دیماند" در فرش پازیریک ترکیبی از طرح های آشوری و هخامنشی و سکایی به کار رفته است. او نیز مانند رودنکو عقیده دارد که مبدا این فرش از ایران است. یکی دیگر از صاحبنظران فن به نام "اولریخ شورمان" پا را از این فراتر نهاده و عقیده دارد که این فرش در آذربایجان بافته شده است. در حالی که "یان بنت" معتقد است که با وجود فاصله ای متجاوز از 3500 کیلومتر از کوه های آلتایی تا مرزهای کنونی ایران، احتمال اینکه این فرش کار بافنده های ایرانی باشد بسیار ضعیف است. فرد مذکور در تاریخچه ی فرش پازیریک در کتابی تحت عنوان "قالیچه ها و قالی های جهان" قاطعانه تاکید می کند که مهد هنر و فن قالی بافی در شرق آسیا و در میان اقوام مغول بوده و از آنجا به نقاط غربی آسیا و از جمله ایران رسیده است.
پروفسور رودنکو در ادامه ی کاوش های باستان شناسی خود چندی بعد تخته فرش دیگری را با بافت ظریف تر در فاصله ی یکصد و هشتاد کیلومتری پازیریک در محلی به نام باسادار کشف نمود. در اینجا باید یادآور شد که قبل از کشفیات رودنکو یکی دیگر از باستان شناسان روسی به نام "کوزلف" در ناحیه ای به نام نوئین اولا در سیبری موفق به یافتن تکه های از یک فرش ضخیم بافت گردیده بود که تاریخ بافت آن را به بافنده های دوره ی هخامنشی منتسب کرده اند.
قرائن تاریخی موید این نکته است که قالی بافی در زمان ساسانیان رونق داشته است و در ارتباط با این مطلب سالنامه ی چینی "سوئی سو" مربوط به سال های 590 تا 617 میلادی یعنی اندکی پیش از انقراض سلسله ی ساسانی در میان کالاهای ایرانی از قالی نام می برد.
