فرش مناطق گوناگون ایران - فرش آذربایجان - قسمت سوم
فرش مناطق گوناگون ایران - فرش آذربایجان - قسمت دوم
در همان سال های فعالیت هنرهای زیبا در تهران، در تبریز نیز مدرسه صنایع مستظرفه با وضعیت مشابهی شروع به فعالیت کرد. هنرمندانی نظیر میر مصور، رسام ارژنگی و عبدالله باقری در ایجاد و گسترش آن فعالیت داشته اند و عماد خیابانی از شاگردان این هنرستان است.
طرح و بافت های تبریز دنیای رنگ و زیبایی است، ولی با یادآوری تجربه تلخ صنعت قالی بافی در کرمان، اراک و خراسان، یعنی مناطقی که روزگاری شکوه و رونقی در فرش داشتند، تبریز شهری است که ویژگی های حرفه ای خود را کمتر به سلیقه مشتریان خارجی تغییر داده است.
باید در نظر داشت که فرش همان اندازه که تحت تاثیر عوامل انسانی می تواند به اوج هنری دست یابد، به همان اندازه نیز می تواند آسیب پذیر باشد. آنچه امروز به عنوان طراحی تابلو عموما تحت تاثیر طراحی اروپایی در تبریز رایج شده است و ظاهرا بازار گرمی نیز دارد، همان طور که گفته شد همراه با فنی درخشان، نتیجه حیرت آوری به بار آورده است که البته جای بحث دارد.
بر زمینه طرح های سنتی اسلیمی و گل و گیاه و پرنده و با قلم و رنگی مبتکرانه به دست طراحان قدیمی تبریز انجام گرفته، شاهد کارهای بی نظیر و با ارزشی است که همواره می تواند الگویی برای طراحان جوان و تازه کار باشد. متاسفانه فرش های خوب و با ارزش این طراحان در دسترس همگان نیست و طراحان آن ها نیز یا از جهان رفته اند، یا آن اندازه پیر و از کار افتاده اند که امکان آموزش نزد آن ها و کسب اطلاعاتشان نیست. به هر حال برای کسانی که علاقمند به تجربه در این هنر هستند، حداقل کار آن است که راه پیشگامان خود را در این حرفه دنبال کنند و با کپی و تکرار مداوم از روی آثار تاریخی و برخی آثار منتشر شده در جستجوی فرش های طراحان صاحب نام به ابزار اولیه کار که همان طراحی سنتی باشد، مجهز شوند تا آنگاه ذوق و استعداد و اطلاعات در سایر رشته های هنری و فالیت های مدرن در چنین پیش زمینه ای بتواند در خلق آثار اصیل و باارزش کمک کند.
البته نباید از نظر دور داشت که برخی طراحان امروز فرش تبریز، همچنان زمینه کار خود را به در طراحی سنتی قرار داده اند. در این مورد نیز باید از اغراق و پیچیدگی و استفاده بیش از حد از تکنیک و رنگ که طرح را از نرمش و آرامش موجود در طرح های سنتی نظیر طرح های اصفهان دور می سازد، خودداری کرد.
مساله دیگری که در طراحی امروز نقشه های فرش در تبریز وجود دارد، آن است که به ظاهر طراحی و رنگ تا حدودی جنبه ذوق آزمایی شخصی پیدا کرده است و بر اساس ذوق و استعداد و توانایی تعدادی هنرمند و یا تحت تاثیر شیوه آن ها خلق می شود.
نسخه برداری بیش از حد از تابلوهای اروپایی و استفاده از رنگ های غریب و بیگانه با رنگ های سنتی مثل بنفش، زرد و ارغوانی، اگرچه امروز ممکن است با قلم یک طراح شناخته شده اعتباری هنری بیابد، ولی بدعت گذاری خطرناکی است که به دست طراحان و نقاشان متوسط یا بی اطلاع می تواند برای فرش تبریز زیانبار باشد، در ضمن آنکه همان طور که گفته شد دلیلی وجود ندارد که با در دست داشتن سوابق غیرقابل انکار فرهنگی و ارزش تثبیت شده فرش هایی که طی پنجاه تا شصت سال اخیر به دست توانای طراحان بزرگ تبریز طراحی شده اند، اتکای غیر لازمی به طرح ها و رنگ های غیر سنتی بشود.
به هر طریق اصالت فرهنگی اندیشه پیش رفته و فن برتر بافندگی تبریز این شهر را قادر ساخته است که قالی بافی ارزشمندی را در اقتصاد ایران عرضه کند. با اطمینان می توان گفت اگر تبریز بتواند آسیب های ناشی از بحران تورم و کمبود مواد مورد نیاز را از عرصه تولیدات خود دور سازد تا سالیان طولانی فرش تبریز غیر قابل رقابت محسوب خواهد شد و فرش های زیبا و نفیس آن کماکان در آن سوی مرزها به فتح بازارهای فرش خواهند پرداخت.
